สาหร่ายเกลียวทอง (Spirulina)
เป็นสาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงิน วงศ์ Oseilatoriaceae เป็นพืชดึกดำบรรพ์ตั้งแต่เริ่มมีชีวิตในโลก
ถือเป็นพืชต้นกำเนิดแห่งชีวิต (Fountain of Life) พืชใน Phylum Cyanophyta นี้มีมากกว่า 1,500 ชนิด พบได้ทั่วไปแม้ในน้ำกร่อย เจริญเติบโตดีที่ pH 8.5-11 อุณหภูมิ 35-36 องศาเซลเซียล
ปัจจุบันมีการเพาะเลี้ยงหลายแห่ง ที่สำคัญ เช่น S.maxima ที่แม็กซิโก
ในไทยมีการนำมาเลี้ยงหลายสายพันธุ์ที่นิยม คือ S.platensis ลักษณะเป็นเซลล์สั้นบิดตัวเป็นเกลียวขนาด 50-500 ×3-80µ ผนังเซลล์ไม่มีเซลลูโลส นิวเคลียส และคลอโรพลาสต์ แต่มี chlorophyll a และ รงควัตถุสีแดงสีน้ำเงิน
องค์ประกอบสำคัญ
สถาบันวิจัยโภชนาการ ม.มหิดล ทำการวิเคราะห์สาหร่ายอัดเม็ดที่มีจำหน่ายในประเทศ ได้ข้อมูลดังนี้
ตารางที่ 10.3 คุณค่าทางโภชนาการของสาหร่ายน้ำจืดอัดเม็ด 100 กรัม(เทียบกับถั่วเหลือง*กรมอนามัย 2535)
| องค์ประกอบ | คลอเรลลา | สาหร่ายเกลียวทอง | ถั่วเหลือง* | |
| ความชื้น(กรัม%) | 3.6 | 5.7-6.7 | 11.1 | |
| สารอื่น(กรัม%) | โปรตีน | 60.5 | 60.2-64.5 | 34.0 |
| ไขมัน | 11.0 | 6.0-6.9 | 18.7 | |
| คาร์โบไฮเดรต | 20.1 | 3.3-9.4 | 26.7 | |
| ใยอาหาร | 0.2 | 7.5-14.9 | ||
| เถ้า | 4.6 | 6.5-8.5 | 4.8 | |
| พลังงาน(แคลอรี) | 421.0 | 322.0-346.0 | 411 | |
| ไวตามิน(มก.%) | β-carotene | 180.8 | 64.7-191.6 | – |
| ไวตามิน B1 | 1.5 | 1.3-2.5 | 0.73 | |
| ไวตามิน B2 | 4.8 | 2.4-3.5 | 0.19 | |
| ไวตามิน B6 | 1.7 | 0.5-1.0 | ||
| ไวตามิน B12 | 0.13 | 0.2 | – | |
| miacin | 23.8 | 10.0-17.0 | 1.5 | |
| pantotthenic | 1.3 | 0.1 | – | |
| folic | 0.27 | 0.1-0.3 | – | |
| เกลือแร่ (มก.a%) | แคลเซียม | 203 | 188-544 | 245 |
| ฟอสฟอรัส | 989 | 672-732 | 500 | |
| แมกนีเซียม | 315 | 205-255 | – | |
| เหล็ก | 167 | 30.2-45.3 | 10.0 | |
| สังกะสี | 71 | 1.5-2.0 | – | |
| ทองแดง | 0.08 | 0.5-1.7 | – |
สาหร่ายเกลียวทองทั่วไปมีสารอาหารดังนี้
1.โปรตีน 65-70 กรัม% มีกรดอะมิโนจำเป็นครบ แม้จะมี Lys ค่อนข้างต่ำ เมื่อเทียบกับ scendesmus แต่มี Thr สูง มี PER 70% กรดนิวเคลอิค 5-6% เอนไซม์ SOD
2.มีคาร์โบไฮเดรต ประมาณ 15% และไขมัน ประมาณ 8% S.platensis มี GLA 21%
3.ไวตามิน เกลือแร่ เม็ดสีต่างๆ เช่น β-cryptoxanthine, echinenone
พบว่าสาหร่ายเกลียวทองพันธุ์ไทย 7 สายพันธุ์ ที่ผลิตโดยวิธีพ่นแห้ง(spray-dried)
เมื่อนำมาวิเคราะห์โดยวิธีทางชีวภาพในหนูทดลองมีโปรตีน 61.69-67.03% PER 1.87-2.02 NPU, BV และ true digestibility (TD) เกิน 80%
เมื่อเทียบกับ casein และไขมันต่ำ คือเพียง 0.52-1.34% ดังนั้นจึงเป็นอาหารที่ดี และมีฤทธิ์ทางชีวภาพอีกมาก
ตารางฤทธิ์ทางชีวภาพของสาหร่ายเกลียวทอง
| ฤทธิ์ | สารสำคัญ | หมายเหตุ |
| รักษาภาวะทุพโภชนาการและโรคขาดสารอาหาร | โปรตีน ไวตามิน B12 เกลือแร่ | เป็นอาหารเสริมที่ดี สำหรับทารกเด็กที่ขาดอาหาร และผ้ป่วยโรคเรื้อรังต่างๆ |
| ลดน้ำหนักใน 4 อาทิตย์ | (Phe ?) | ในอาสาสมัคร 15 คน น้ำหนักลด 1.4 กก. |
| ลดคอเลสเตอรอลในเลือด | GLA? | |
| กระตุ้นการสังเคราะห์ PG | GLA? | |
| ลดความเป็นพิษของยาต่อไต | Phycocyanin? | ลดพิษต่อไตของ mercuric chloride ในหนู |
| ลบรอยแผลเป็น | Protein hydrolysate | เพิ่ม skin Metabolism กับkeratinization |
| สมานแผล | Whole cell, สารสกัด,น้ำเลี้ยงเชื้อ | ผลิตในรูปครีม น้ำผึ้ง ฯลฯ |
| ยับยั้งแบคทีเรีย ยีสต์ ราบางชนิด | คลอโรฟิลล์ | |
| รักษาโรคโลหิตจาง จากการขาดเหล็ก | ธาตุเหล็กปริมาณสูง(อาจเนื่องจากฤทธิ์ของ vit B 12 ด้วย) | Bioavailability ดี เพิ่มระดับ Hb ในเลือด |
| ลดโอกาสเกิดมะเร็ง | β-carotene | มีปริมาณสูงกว่าแครอท 10 เท่า |
| เพิ่มภูมิคุ้มกันต่อเซลล์มะเร็งในหนูถีบจักร | phycocyanin | สามารถพบฤทธิ์นี้ ในสาหร่ายที่เพาะเลี้ยงในประเทศไทย |
| ต่อต้านเชื้อ HIV* | sulfolipid | พบสารนี้ได้ในสาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงิน |
| ยับยั้งไวรัสที่ทำให้เกิดมะเร็งเม็ดเลือดขาว* | Calcium spirulan | (*ฤทธิ์นี้ พบในผู้ติดเชื้อ HIV โดยกลไกการยับยั้ง ต่างจาก AZT หรือ protease inhibitors เข้าใจว่าป้องกันไวรัสไม่ให้ผ่านเข้าเยื่อหุ้มเซลล์) |
| ต่อต้านการขยายตัวของIIIV เริม คางทูม และหัด คุณภาพดี | Calcium spirulan | สาหร่ายที่เลี้ยงในสภาพแวดล้อมที่ดี จะมีกว่าสาหร่ายที่พบตามธรรมชาติ |
| เพิ่ม lactobacillus ในลำไส้ 100 และการดูดซึมไวตามิน B1 | ให้อาหารซึ่งมีสาหร่าย 5% แก่หนูขาว 100 วัน เชื้อเพิ่ม 327% ไวตามิน B1 เพิ่ม 43% | |
| ลดความเป็นพิษของ mycotoxin | ทดสอบในหนูขาว และลูกไก่ |
ประโยชน์และรูปแบบที่ใช้
สาหร่ายเกลียวทองใช้เสริมโปรตีน ลดระดับน้ำตาลในผู้ป่วยเบาหวาน บรรเทาอาการของโรคต่างๆ ตามฤทธิ์ทางชีวภาพที่มี เช่น โรคตับ และยังใช้ผสมในอาหารสัตว์เพื่อช่วยเพิ่มสีของไข่แดง ลดคอเลสเตอรอล ฯลฯ
การใช้สาหร่ายเกลียวทองปริมาณสูง เวลานาน อาจมีการสะสมของกรดยูริค ทำให้ปวดข้อ
ปัจจุบันมีการเพาะเลี้ยงในประเทศปละผลิตมาเป็นผง สำหรับผสมในอาหาร เม็ด แคปซูล เช่น GD-1 (กรีนไดมอนด์) และสาหร่ายสไปรูลิน่า 500 มก.แคปซูล (ฟาร์มสาหร่ายแม่สา)
