เลซิธิน(Lecithin)

เป็นสารกลุ่ม phospholipid ซึ่งเป็นส่วนประกอบของเยื่อหุ้มเซลล์ต่าง ๆโดยพบมากในเซลล์ประสาท สมอง หัวใจ ไต และต่อมไร้ท่อ

เมื่อถูกย่อยจะให้กรด glycerophosphoric หรือ phosphatidic กรดไขมันต่างๆ และสารประกอบไนโตรเจนซึ่งเป็น cholines, ethanolamine, serine หรือ inositol แต่ที่พบมากคือ cholines จึงนิยมเรียกเลซิธินว่าเป็น phosphatidyl cholines (PC)

แหล่ง

แหล่งสำคัญของเลซิธินในร่างกาย ส่วนใหญ่ได้จากการสังเคราะห์ที่ตับ และเก็บไว้ในถุงน้ำดี

ส่วนในอาหารเลซิธินจะได้จากถั่วเหลือง เมล็ดทานตะวัน ข้าวโพด จมูกข้าวสาลี (wheat germ) ข้าวกล้อง ไข่แดง งา ฯลฯ

เลซิธินที่ใช้สกัดได้จาก crude vegetable oil เช่น น้ำมันถั่วเหลือง จะให้ vegilecithin มีคุณค่าต่อสุขภาพ

เพราะองค์ประกอบส่วนใหญ่เป็นกรดไขมันไม่อิ่มตัว ถ้าเตรียมจากไข่แดง จะได้เป็น ovolecithin, vitellin

ซึ่งมีกรดไขมันอิ่มตัวปริมาณสูง และต้นทุนสูง ในอดีตเคยเตรียมจากเนื้อเยื่อสมองลูกวัว ลูกควาย ซึ่งจะให้เลซิธินที่ค่อนข้างบริสุทธิ์

การเตรียม

ปัจจุบันนิยมเตรียมจากถั่วเหลือง โดยการนำมาล้าง กะเทาะเปลือกบางส่วน บดให้แตก 2 ซีก แผ่เป็นแผ่นบางๆ แล้วสกัด ได้น้ำมันดิบ(crude oil) นำไปปั่น (centrifuge) ด้วยความเร็วสูง และระเหยน้ำออก เหลือ crude lecithin

นำไปทำให้บริสุทธิ์ต่อโดยวิธีทาง chromatography เลซิธินที่ใช้ทางอุตสาหกรรมอาหารจะมี PC ประมาณ 30 % ส่วนที่ใช้ทางยาจะมี PC มากกว่า 90%

ในทางอุตสาหกรรม เลซิธินเป็นผลพลอยได้จากอุตสาหกรรมน้ำมันพืช หรืออาจเตรียมจากน้ำมันถั่วเหลือง หรือส่วน gum ที่เหลือจากการสกัดน้ำมันได้ Soybean lecithin granule ซึ่งจะมีกลิ่นไม่ดีเนื่องจากสารต่างๆ ที่ได้จากการสลายตัวของไขมันที่เป็นองค์ประกอบ จึงต้องเติมสารต้านออกซิเดชั่นลงไปด้วย

ฤทธิ์ทางชีวภาพ

เลซิธินให้ choline แก่ระบบประสาท เพิ่มการสังเคราะห์ acetylcholine และมีฤทธิ์อื่น เช่น

biological emulsifer – ลดการคั่งของ total lipids, cholesterol, triglyceride, pre  β-and β-lipoprotein ใน hyperlipoproteinemia
.
antilipemic                – ป้องกันการตีบตันของหลอดเลือดแดง โดยการละลายคอเลสเตอรอลในเลือด ป้องกันการตกตะกอนของคอเลสเตอรอล
รักษาความยืดหยุ่นของเส้นเลือด
.
ป้องกันนิ่วในถุงน้ำดี    – ช่วยละลายคอเลสเตอรอล กันการตกตะกอนของ คอเลสเตอรอลและแคลเซียม
.
ป้องกันตับ                   – ช่วยขนย้ายไขมันออกจากตับ ทำให้ตับทำงานดีขึ้น ป้องกันตับพิการ โดรคตับแข็ง และมะเร็งตับ
.
ลดความดันโลหิต       – มี lysophosphatidic acid ซึ่งมีผล arterial  BP มี vasopressor phospholipid ซึ่งช่วยลดความดันโลหิต
.
เบ็ดเตล็ด                    – ป้องกันการรวมตัวของเกล็ดเลือด ป้องกันการแข็งตัวของเลือดในผนังเส้นเลือด
                                    – กรดไขมัน และ inositol ช่วยเสริมสร้างความสมบูรณ์ ของผิวหนัง รักษาโรคผิวหนังบางชนิด เช่น เรื้อนกวาง
                                    – soybean lecithin มีฤทธิ์เป็น nutural fungicide

ประโยชน์

1. อาหาร
– เลซิธิน จากอาหารเป็นแหล่งสำคัญของ choline ซึ่งขาดได้ง่าย โดยเฉพาะในผู้สูงอายุ นิยมใช้เป็นผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร เพื่อบำรุงประสาท สมอง และเสริมความจำ
– เป็นอาหารที่ดีในผู้ป่วยเบาหวาน และช่วยป้องกันโรคแทรกซ้อน 
– เป็น emulsifying agent และ stabilizer ในอุตสาหกรรมอาหาร 

2.ยา
ใช้ช่วยการเตรียมยา โดยเป็น emulsifying agent, stabilizing agent เตรียม liposome ช่วยการนำยาสู่อวัยวะเป้าหมาย รวมทั้งป้องกันและรักษาความผิดปกติ เช่น
– โรคทางระบบประสาทในผู้สูงอายุ Huntington^,s disease, โรคจิตเภท (schizophrenia), tardive dyskinesia, mental retardation, Parkinson^,s disease senile dimentia โดยเฉพาะอย่างยิ่ง Alzheimer^,s type
– ระบบหัวใจและหลอดเลือด ช่วยละลายและลดไขมันส่วนเกินในร่างกายโดยฤทธิ์ lipotropic agent

3.เครื่องสำอาง
– กรดไขมันช่วยบำรุงผิว
– liposomes ช่วยในอุตสาหกรรมเครื่องสำอางสำหรับผิว ฯลฯ

ข้อควรระวัง

จากการศึกษาทดลองในหนูขาว ซึ่งกำลังตั้งท้องและให้นมลูกพบว่า 5% crude lecithin ในอาหาร อาจทำให้เกิดความผิดปกติของประสาท และสมองของลูกหนูได้ แม้ผลนี้อาจไม่เกิดกับคน แต่ก็ยังไม่สมควรใช้ในสตรีมีครรภ์ จนกว่าจะมีการศึกษาวิจัยให้แน่ชัด